[isim]

[halk ağzında]

• Büyük heybe

[nesnesiz]

• Çoğalmak

  O zaman bedava binme olasılığı artardı. - Ayla Kutlu

• Harcandıktan sonra bir miktar geri kalmak

  Kumaş arttı. Yemek arttı.

• Değeri yükselmek, fazlalaşmak

[-i]

• Birini veya bir şeyi bulmaya çalışmak

  Dükkânın içinde gözleriyle bir şeyler aradı. - Sait Faik Abasıyanık

• Araştırmak, yoklamak

  Ceplerini aramak.

• Ziyarete, hatır sormaya gitmek

  Bir kere düştün mü ne arayan olur ne soran! - Burhan Felek

• Bir şeyin yokluğunu duyarak geri gelmesini istemek, özlemek

  Seni çok arıyorum, Ziyacığım. - Cahit Sıtkı Tarancı

• Önem verip istemek

  Ben böyle şeyleri aramam.

• Bir kişiyle görüşmek üzere telefon etmek

  Bir adam, mütemadiyen telefonu açıp kapayarak ısrarla bir yeri arıyor. - Esat Mahmut Karakurt

[mecaz]

• Şart koşmak

Ata Sözleri ve Deyimler

• aramakla bulunmaz
• arayan Mevla'sını da bulur, belasını da
• arayıp (veya aramak) taramak
• arayıp da bulamamak
• arayıp sormak

[-e]

[-i]

• Birini bir göreve getirmek, tayin etmek

[-e]

• Söylenilen sözün, anlatılan konunun doğruluğuna inanmak

• Tatlı sözlere aldanmak

• Bir gereksinimini, bir isteğini yeteri kadar karşılamış olmak, doymak

  Siz bile bu şekil, renk, koku zenginliğine kanmış ve yorulmuş ruhunuzla... - Reşat Nuri Güntekin

• Yetinmek, iktifa etmek

  Odalarının keçeleri üstüne serilmiş seccadelerde bazen namaz kılmakla kanmayarak çoraplarını çıkarır. - Ahmet Hamdi Tanpınar

[-i]

• Karıştırmak, birbirine katmak

[nesnesiz]

• Toz durumundaki bir şeyi sıvı ile karıştırarak çamur veya hamur durumuna getirmek

  Yapı için harç karmak. Boya karmak.

[-i]

• İtmek, vurmak

[nesnesiz]

• Kakma yapmak

• Vurarak dar bir yere sokmak

  Kimi duvarlarına renkli taşlar kaktı. Kimi bahçesine ağaç dikti. - Lâtife Tekin

[nesnesiz]

• Olduğu yeri ve durumu korumak, sürdürmek

  Sıkı sıkı kucakladı ve öylece kaldı. - Tarık Buğra

• Zaman, uzaklık veya nicelik belirtilen miktarda bulunmak

  Arabada yalnız dört çocuk kalmıştı. - Osman Cemal Kaygılı

[-de]

• Konaklamak, konmak

  Hemen karargâha yerleşmezsem ne geri dönebilir ne de otelde kalabilirdim. - Falih Rıfkı Atay

[-le]

• Oturmak, yaşamak

  Tam beş sene benimle beraber kaldı. - Sait Faik Abasıyanık

• Eğleşmek

• Hayatını sürdürmek, yaşamak

  O aileden bir bu çocuk kaldı.

• Varlığını korumak, sürdürmek

  Eniştemizin iptidai kalmış huyları da vardı. - Abdülhak Şinasi Hisar

[-de]

• Oyalanmak, vakit geçirmek

  Kısa bir süre tezgâhın önünde kaldı. - Necati Cumalı

• Sınıf geçmemek

  Çocukların içinde kalanlar da var geçenler de.

[-de]

• İşlemez, yürümez duruma gelmek

  Araba yarı yolda kaldı.

[-e]

• İleriye atılmak, ertelenmek

  Mahkeme ayın on sekizine kaldı. - Sait Faik Abasıyanık

[-de]

• Bir şeyle kaplanmak, bir şeye bulanmak

  Oda duman içinde kaldı.

[-de]

• Bir işi belli bir noktada bırakmak, ara vermek

  Bugün iş maddesinde kaldık.

[-den]

• Miras olarak geçmek

  Çiftlik ana babasından kalmış.

[-den]

• Yapamamak

  Misafir geldi, gezmeden kaldık.

• Belli bir gelirle geçinmek zorunda bulunmak

  Refika, valide, iki kerime kaldık mı biz iki bin kuruş tekaüt maaşına. - Haldun Taner

[-le]

• Yetinmek

  Yalnız dayak atmakla kalmadı, onu işinden de çıkardı.

[-le]

• Sınırlanmak

  Amasya'da iken karşılaştığımız vaziyet yalnız Şeyh Recep Vakası ile kalmadı. - Atatürk

• Herhangi bir durumu sürdürmek

[yardımcı fiil]

• Olmak, herhangi bir durumda bulunmak

  Fatma'nın yemek çantası olmasaydı dün aç kalmıştık. - Falih Rıfkı Atay

[yardımcı fiil]

• Kök veya gövdeleri sonuna -a (-e), -ıp (-ip) zarf-fiil eki almış fiillere gelerek süreklilik bildiren birleşik fiiller oluşturur

  Bakakalmak.

  Şaşakalmak.

  Donakalmak. Şaşırıp kalmak. Donup kalmak.

Ata Sözleri ve Deyimler

• ... den kalır yeri yok
• ... ye kalsa (veya kalırsa)
• kaldı ki

[-e]

[-i]

• Bir şeyin içine, üstüne veya yanına, niteliğini değiştirmek veya niceliğini artırmak için başka bir şey eklemek, karıştırmak

  Sirkeye su katmak.

• Bir araya getirmek

  Fadime, bu yavru bolluğu arasında kuzuları çocuklara ve çocukları kuzulara katarak en olgun bir saadet içinde yaşamış. - Halide Edip Adıvar

• Birlikte göndermek

  Kafileye muhafız katmak.

[halk ağzında]

• Döllenmeyi sağlamak için erkek hayvanı dişinin yanına salmak

[-i]

• Bir şeyi başka bir yere uygun bir biçimde tutturmak, iliştirmek, geçirmek

  Gözlüğünü takıp masaya eğildi. - Refik Halit Karay

[-e]

[nesnesiz]

• Düğün vb. törenlerde takı armağan etmek

  Geline pırlanta yüzük takmışlar.

[-e]

[-i]

• Ad, lakap koymak

  Ona bu adı kim takmıştır, ne zaman takmıştır, bilemiyor. - Haldun Taner

[nesnesiz]

• Kuşanmak

  Kılıç takmak.

• Kendisiyle birlikte götürmek, yanına almak veya arkasından izletmek

  Arabaya hafiye kıyafetinde polis memurları da takıyorlar. - Yusuf Ziya Ortaç

[-e]

[mecaz]

• Biriyle olumsuz olarak uğraşmak

  Matematik öğretmeni ona taktığı için dersten kaldı.

[argo]

• Borç bırakmak

  Bu eve asilzadelerin biri girip öteki giderdi. Giden kirayı takar, gelen ortalığı kasıp kavururdu. - Peyami Safa

[argo]

• Önemsemek, önem vermek, tınmak

  Dün koskoca bir mebus kızıyken, bir zamanların Şalvarlı Nuriyesi'ni takar mıyım? - Adalet Ağaoğlu

[-den]

[argo]

[-de]

• Sınavını başaramamak

  Bütün derslerden takarak sınıfta kaldı.

Ata Sözleri ve Deyimler

• takıp takıştırmak

[-i]

• Dil yardımıyla bir şeyin tadının nasıl olduğunu anlamak

• Bir şeyden az miktarda yemek veya içmek

  O meşhur beyaz şaraplarını tattık. - Haldun Taner

[mecaz]

• Duymak, hissetmek

  Yaşamın her acısını tatmış.

[nesnesiz]

[halk ağzında]

• Uzaklaşmak, uzamak, ara açılmak

  Gide gide ben yolumdan ıradım / Iradım da dost köyüne uğradım - Halk türküsü

[nesnesiz]

• Koku çıkarmak

  Her gelişinde üzeri yabancı lavantalar kokuyor. - Hüseyin Rahmi Gürpınar

• Çürüyüp bozularak kötü bir koku çıkarmak, kokuşmak

  Bir çadıra konmuş, ağzı odunla açık tutulan bu köpek balığı kokuncaya kadar halka gösterildi. - Selçuk Erez

[mecaz]

• Olacağıyla ilgili belirtiler göstermek, olacağı hissedilmek

  Ortalık savaş kokuyordu.

[mecaz]

• Kokusu gelmek

  Kızartma kokmuştur, hemen biraz ye.

[-i]

[halk ağzında]

• Koklamak

[-e]

• Kuş, kelebek, uçak, toz vb. bir yere inmek

  Bir bülbül gelip konmuştu havuzun kıyısına. - Çetin Altan

• Yolculukta geceyi geçirmek için bir yerde kalmak, konuk olmak

• Kısa bir süre için bir yere yerleşmek, bir yeri yurt edinmek

[mecaz]

• Bir şeyi emeksiz edinmek

  Ayşe de yarın öbür gün bir lise hocası olacak belki de servete de konacaktı. - Halide Edip Adıvar

[-e]

• Koyma işi yapılmak

  Yemeğe tuz konur.

[-i]

• Sert şeyleri vurarak veya ezerek parçalamak

  Taşları kırmak. Bardağı kırmak.

• İri parçalara ayırmak

[nesnesiz]

• Belirli bir biçimde katlamak

  Forma kırmak.

• Öldürmek, yok olmasına neden olmak

  Bu yıl soğuk, hayvanları kırdı.

• Bir şeyin fiyatını azaltmak, indirmek

  Firma verdiği teklif fiyatını son dakikada bir yüzde yirmi daha kırıyordu. - Haldun Taner

• Tavlada karşı oyuncunun pulunu oyun dışında bırakmak

• Vücut kemiklerinden birini parçalamak

  Ayol, yapma, gel, düşüp bir yerini kıracaksın! - Osman Cemal Kaygılı

• Tahılı iri ve kaba öğütmek

[-e]

• Hareket durumundaki canlının veya taşıtın yönünü değiştirmek, çevirmek, döndürmek

  Ne tarafa doğru meyil varsa gidonu o tarafa doğru kıracaksınız ki bisiklet doğrulsun. - Burhan Felek

[mecaz]

• Dileğini kabul etmeyerek veya beklenmeyen bir davranış karşısında bırakarak gücendirmek, incitmek

  Bazen bir kelimenin, bir ses tonunun sevdiğimiz bir insanı kırdığını görürüz. - Mehmet Kaplan

[mecaz]

• Yok etmek

  Bir gündüz olsa belki bu derdi kıracağım / Yoksa bu sensizlikten artık çıldıracağım - Enis Behiç Koryürek

[mecaz]

• Gücünü, etkisini azaltmak

  Birkaç gün evvel yağan yağmur sıcağı kırmamış. - Burhan Felek

[argo]

• Kaçmak, uzaklaşmak

[nesnesiz]

[ticaret]

• Değerinden düşük fiyata almak

  Bono kırmak. Çek kırmak.

Ata Sözleri ve Deyimler

• kırdığı koz (veya ceviz) kırkı (veya bini) aşmak
• kırıp dökmek
• kırıp geçirmek
• kırıp sarmak

[-i]

• Bir şeyi oluşturan parçaları birleştirerek bütün durumuna getirmek, monte etmek

  Geniş çöl ufukları arasında çadırlarımızı kurduk. - Falih Rıfkı Atay

• Hazırlamak

  Kurduğu sofraya, yaptığı salataya git de bak! - Refik Halit Karay

• Yaylı, zemberekli şeylerde yayı veya zembereği germek

  Çocukça bir sevinçle kurduğun çalar saatleri çalıp duruyor. - Haldun Taner

• Gereken şartları hazırlayıp kendi kendine olmaya bırakmak

  Turşu kurmak.

• Etkisi ve önemi geniş şeyler meydana getirmek, tesis etmek

  Dünyanın en büyük imparatorluklarını kuran kimlerdi? - Orhan Seyfi Orhon

• Yapmak, inşa etmek

  Çirkin yapıları örtecek güzel yapılar kuralım. - Nurullah Ataç

• Yapmak, oluşturmak

[ticaret]

• Ortaklık sağlamak

• Belli bir işte beraber çalışacak kimseleri belirlemek

  Teşkilatı ilçede sevilip sayılan bir avukat kurmuştu. - Tarık Buğra

• Bir araya getirmek, toplamak

  Divan kurmak.

• Düşünmek

  Yalnız hayalle geçiniyorum, ben yalnız hayal kuruyorum. - Sait Faik Abasıyanık

• Aklına koymak

  O gitmeyi bir kez kurdu mu artık durmaz.

• Zihinde büyütmek

  Bayram Ağa, uşakların söylediklerini kurdukça kurdu. - Halide Edip Adıvar

• Sağlamak, oluşturmak

  Dostluk kurmak. İlişki kurmak.

[mecaz]

• Bir kimseyi dedikodu veya telkinlerle başkasına karşı öfkelendirmek