[isim]

• Çoğunlukla denize dökülen, özellikle genişliği ve taşıdığı su niceliği bakımından en büyük akarsu, nehir

  Sakarya sanki adı duyulmadık hatta adı konmadık bir ırmaktı. - Tarık Buğra

Ata Sözleri ve Deyimler

• ırmağı geçerken at değiştirilmez
• ırmak kenarına çeşme yapılmaz

[-i]

• Sert şeyleri vurarak veya ezerek parçalamak

  Taşları kırmak. Bardağı kırmak.

• İri parçalara ayırmak

[nesnesiz]

• Belirli bir biçimde katlamak

  Forma kırmak.

• Öldürmek, yok olmasına neden olmak

  Bu yıl soğuk, hayvanları kırdı.

• Bir şeyin fiyatını azaltmak, indirmek

  Firma verdiği teklif fiyatını son dakikada bir yüzde yirmi daha kırıyordu. - Haldun Taner

• Tavlada karşı oyuncunun pulunu oyun dışında bırakmak

• Vücut kemiklerinden birini parçalamak

  Ayol, yapma, gel, düşüp bir yerini kıracaksın! - Osman Cemal Kaygılı

• Tahılı iri ve kaba öğütmek

[-e]

• Hareket durumundaki canlının veya taşıtın yönünü değiştirmek, çevirmek, döndürmek

  Ne tarafa doğru meyil varsa gidonu o tarafa doğru kıracaksınız ki bisiklet doğrulsun. - Burhan Felek

[mecaz]

• Dileğini kabul etmeyerek veya beklenmeyen bir davranış karşısında bırakarak gücendirmek, incitmek

  Bazen bir kelimenin, bir ses tonunun sevdiğimiz bir insanı kırdığını görürüz. - Mehmet Kaplan

[mecaz]

• Yok etmek

  Bir gündüz olsa belki bu derdi kıracağım / Yoksa bu sensizlikten artık çıldıracağım - Enis Behiç Koryürek

[mecaz]

• Gücünü, etkisini azaltmak

  Birkaç gün evvel yağan yağmur sıcağı kırmamış. - Burhan Felek

[argo]

• Kaçmak, uzaklaşmak

[nesnesiz]

[ticaret]

• Değerinden düşük fiyata almak

  Bono kırmak. Çek kırmak.

Ata Sözleri ve Deyimler

• kırdığı koz (veya ceviz) kırkı (veya bini) aşmak
• kırıp dökmek
• kırıp geçirmek
• kırıp sarmak

[nesnesiz]

• Eşek bağırmak

[-e]

[-i]

• Asma işini yaptırmak

  Yıkanan çamaşırları evin arkasında, uzak bir yere astırıyorum. - Aka Gündüz

[-e]

[-i]

• Bölmek

  Elmayı dörde ayırmak.

[-e]

[-den]

• Bir bütünden bir parçayı herhangi bir amaçla bir tarafa koymak, saklamak

  Çocuklara pastadan biraz ayırdım.

• Bir yeri bir engelle bölmek

[-den]

• Birbirinden uzaklaştırmak

[-i]

• Nitelik değişikliğini anlamak, fark etmek

[-e]

[-den]

• Seçmek

  Günün fıkralarından bu kitaba ayırdıklarım pek azdır. - Falih Rıfkı Atay

[-i]

[-den]

• İki veya daha çok kimse arasındaki anlaşmayı, uzlaşmayı bozmak

  Karıyı kocasından ayırmak.

[-i]

[-den]

• Farklı davranmak, fark gözetmek

  Çocuklarımın hepsini aynı derecede severim, onları hiç birbirinden ayırır mıyım?

• Bir şey veya yeri, bir şey veya kimse için kullanmayı belirlemek, tahsis etmek

  Odayı çocuklara ayırmak.

[-i]

• Dişleri arasına alıp sıkmak

  Dolu bir kadeh içti ve meze yerine alt dudağını ısırdı. - Aka Gündüz

[nesnesiz]

• Dişleriyle koparmak

  Ekmekten bir lokma ısırırken hole bakıyorum. - Ahmet Ümit

• Rüzgâr sert esmek, keskin bir biçimde etkilemek

  Ayaz insanın yüzünü ısırıyordu. - Tarık Buğra

• Kumaş dalamak, kaşındırmak

Ata Sözleri ve Deyimler

• ısıracak it (veya köpek) dişini (veya dişlerini) göstermez

[-i]

• Benzer yanları bulunmak, çağrıştırmak

  Şiirde gazete havadisini andıran bir mısra da bulunabilir. - Asaf Halet Çelebi

[nesnesiz]

• Alma işini yaptırmak

  Söyledim, söyledim, bir urgan aldıramadım. - Necati Cumalı

[-e]

[-i]

• Getirtmek

  Ne yaptı yaptı, nişanlısını oraya aldırdı. - Cahit Uçuk

• Vücuttan herhangi bir parçayı veya organı sağlık sebebiyle çıkarttırmak

  Bademcik aldırmak. Çocuk aldırmak.

[-den]

• Başkasına kaptırmak

  Elimden aldırdım gül yüzlü yâri / Ben bir daha buldum ellere nispet - Emrah

[-e]

[-i]

• Sığdırmak

  Bunca eşyayı bu küçücük eve nasıl aldırdınız.

[-e]

[mecaz]

• Önem vermek, değer vermek

  Aldırma sen hemen çalış ki biraz / Çalışan ilerler, yerinde kalmaz - Enis Behiç Koryürek

[-e]

[-i]

• Bir şeyin sıvı veya yumuşak bir maddenin içine gömülmesine yol açmak, batmasını sağlamak

  Yumuşak lifi alarak kurnaya batırdı. - Cahit Uçuk

[-i]

• Bir işte kazanç sağlayamaz duruma gelmek

[-i]

• Yitirmek

  Parasını batırdı.

[-i]

• Bir kimseyi çekiştirip iyice kötülemek

  Böyle tükürük saçtığına bakılırsa ya politikadan konuşuyor ya birini batırıyordu. - Haldun Taner

[-i]

• Kirletmek

  Üstünü başını batırmış.

[-i]

[mecaz]

• Mahvetmek

  Ne saklayayım gaflet ettiğimi / Elimle batırmışım gençliğimi - Cahit Sıtkı Tarancı

[-i]

• Koruyarak başarısını sağlamak, elinden tutmak, himmet etmek

  Bizi kayıran, arayan yok. - Hüseyin Rahmi Gürpınar

• Birini, başkalarının veya işin zararı pahasına tutmak

  Güzelle yüceltirim insanlığı, işim bu / Çirkini, kabayı ve hamı kayıramam ki - Ahmet Muhip Dranas

• Birine haksız yere kolaylıklar sağlamak, iltimas etmek

[-e]

[-i]

• Bir kimsenin bir yere yatmasını sağlamak

  Çocuğu bir kenara yatırdım ve kadını omuzlarından tutup bir taşa dayadım. - Yakup Kadri Karaosmanoğlu

[-i]

[-de]

• Uyutmak

  Gece beni en üst katta bir odada yatırdılar. - Ömer Seyfettin

[-i]

• Eğmek, yatık duruma getirmek

  Yağmur ekinleri yatırdı.

[-i]

• Konuk etmek

• Parayı, işletmek amacıyla bir yere vermek

  Eline geçen serveti emlake yatırıyordu. - Ercüment Ekrem Talu

• Parayı ödemek amacıyla bir kuruluşa vermek, teslim etmek

  Telefon parasını PTT'ye yatırdım.

• Bir yiyeceği korumak veya tatlandırmak amacıyla tuz, soğan, yağ vb.nde bir süre bekletmek

  Pastırmayı çemene yatırmak.

[-i]

• Düzeltmek, bastırmak, yassıltmak

  Kemal Rıfat avucunun içiyle saçlarını yatırıyor. - Attila İlhan

• Harcamak

  Sınırlı hoca aylığının yarısını her ay kitaplara yatırır. - Haldun Taner

[argo]

• Başarısızlığa uğramasına yol açmak

[-i]

[-den]

• Yüksek veya geçilmesi güç bir yerin üstünden diğer yanına geçirmek

[-i]

[argo]

• Çalmak, çalıp götürmek, araklamak

  Borcunu ödeyemeyecek fakat bavulunu oradan nasıl aşırabilecekti? - Hüseyin Rahmi Gürpınar

[-e]

[-i]

• Tehlike içinde bulunan bir şeyi acele kaçırmak

  Yangın büyüyünce eşyayı bostana aşırdılar.

[edebiyat]

• Başkasının eserinden parçalar alıp kendisininmiş gibi göstermek

[-e]

[-i]

• Aşma işini yaptırmak

[-e]

[-i]

• Açma işini yaptırmak

  Züğürtlükten, telefonumuz kesildi mi ona bir selam yollar açtırırdık. - Yusuf Ziya Ortaç

Ata Sözleri ve Deyimler

• açtırma ağzımı
• açtırma kutuyu, söyletme kötüyü

[-i]

• Kaçmasını sağlamak veya kaçmasına imkân yaratmak

• Bir işi belirlenen zamanda yapamamak

  Maçı kaçırdım.

[nesnesiz]

• Zor kullanarak yanında götürmek

  Kız kaçırmak.

• Bir daha ele geçmemek üzere yitirmek

  Fırsatı kaçırdım.

• Yararlanamamak

  Penaltıyı kaçırdı.

• Gitmek, kaçmak zorunda bırakmak

  Söylene söylene adamı kaçırdı.

[nesnesiz]

[-den]

• Çalmak, kimsenin haberi olmadan götürmek, aşırmak

  İcradan eşya kaçırdılar.

[nesnesiz]

[hukuk]

• Yasal olmayan yoldan bir ülkeye mal sokmak veya çıkarmak

  Uyuşturucu kaçırmak.

• Ölçüyü, sınırı aşmak, fazlasına gitmek

  Kulübün yemeğinde biraz fazlaca kaçırmıştım. - Haldun Taner

[nesnesiz]

• Sıvı, gaz vb. sızdırmak

  Çakmak, gaz kaçırıyor.

  Makine buhar kaçırıyor.

[-e]

• İstemeyerek altını kirletmek

  Donuna kaçırmak.

[nesnesiz]

• Delirmek

  Zavallı kaçırmış.

• Bir araç veya aletle iş görürken aracı iyi kullanamama yüzünden kendine veya bir başkasına zarar vermek

  Usturayı elimden kaçırdım, yanağımı kestim.

[-i]

[-den]

• Birini veya bir şeyi göstermemek

  Karısını benden kaçırıyor.

[spor]

• Yarışan bir koşucu diğeri tarafından hızla geçilip ara açılmak

[spor]

• Futbol veya basketbolda savunduğu oyuncuyu boş bırakmak, pas almasına fırsat vermek